De manier waarop je in verschillende situaties zal reageren, de manier waarop je denkt en wat je motiveert, bepalen jezelf als unieke persoonlijkheid. Je persoonlijkheid is je dynamisch en georganiseerd geheel van karakteristieken. Samen met motivatie en je karakter eigenschappen vormt je persoonlijkheid de essentie van jezelf. Het verschil met karakter is dat je persoonlijkheid door opvoeding en omgeving beïnvloed worden, terwijl karakter meer als de aanleg, de (aangeboren, vrij onveranderlijke, bepaald in je horoscoop) aard van jezelf wordt beschouwd.
Je persoonlijkheid bestaat in se uit vijf dimensies: extraversie (tegenover introversie, gerichtheid op de buitenwereld), altruïsme (vriendelijkheid, gerichtheid op de ander), openheid (voor nieuwe dingen), consciëntieusheid (tegenover wanordelijkheid, gerichtheid op het resultaat) en neuroticisme (emotionele instabiliteit). De laatste twee eigenschappen worden als meest bepalend gezien voor het functioneren in een werksituatie. Vanuit de visie van emotionele balans is het belangrijk te weten welk persoonlijkheidsmodel je hebt, om zo te evolueren naar een staat van innerlijke rust. In de niveaus van ontwikkeling (zie onderaan) ontdek je jezelf, en zie je hoe je kan evolueren binnen de vijf dimensies.
De niveaus van ontwikkeling bij de verschillende persoonlijkheidstypes (ook het enneagram genoemd) specificeren hoe je als type verandert wanneer je meer of minder geïdentificeerd raakt met jezelf. Je kan positief of negatief evolueren binnen je type naarmate je meer verdedigend en meer geïdentificeerd raakt met je fixatie, of omgekeerd, naarmate je meer vrij, open en in contact met je ware natuur komt.
De niveaus tonen welke gedragingen en motivaties horen bij welk type. Je gedragingen, attitudes en motivaties doen je verschuiven van niveau naar niveau, zoveel zelfs dat twee mensen van hetzelfde type bij verschillende niveaus verschillende types kunnen lijken. Je kan je dus als type tussen de niveaus bewegen en evolueren. Daarnaast worden ook de dominante emoties (triades) besproken per persoonlijkheidstype.
niveau 1: het niveau van bevrijding
niveau 2: het niveau van psychologische capaciteit
niveau 3: het niveau van sociale waarde
niveau 4: het niveau van onevenwichtigheid en sociale rol
niveau 5: het niveau van interpersoonlijke beheersing
niveau 6: het niveau van overcompensatie
niveau 7: het niveau van schending
niveau 8: het niveau van obsessie en dwangmatigheid
niveau 9: het niveau van pathologische destructiviteit
De negen persoonlijkheidstypen zijn onderverdeeld in drie triaden: de instinctieve triade, de gevoelstriade en de denktriade. Elke triade bestaat uit drie persoonlijkheidstypen die de sterke en zwakke punten van die triade gemeen hebben. Elk type heeft een specifieke manier om om te gaan met de dominante emotie van zijn triade.
niveau 1: wijs en scherpzinnig, accepteren wat er is, transcendentaal realistisch, wetend wat de beste actie om te ondernemen is op elk moment, humaan, inspirerend en hoopvol: de waarheid zal gehoord worden.
niveau 2: gewetensvol met sterke persoonlijke overtuigingen, intens gevoel voor goed en kwaad, persoonlijk religieuze en morele waarden, rationeel, redelijk, gedisciplineerd, volwassen, gematigd in alle dingen.
niveau 3: extreem principieel, altijd fair, objectief, ethisch, waarheid en gerechtigheid zijn primaire waarden, verantwoordelijk, persoonlijke integriteit, leraren en getuigen van je waarheid.
niveau 4: ontevreden met de realiteit, verheven idealisten, je taak alles te verbeteren: kruisvaarders, advocaten, critici.
niveau 5: bang een fout te maken, alles consistent met je idealen, goed georganiseerd, onpersoonlijk, puriteins, emotioneel beperkt, gevoelens en impulsen strak onder controle, workaholics, punctueel, pedant en veeleisend.
niveau 6: erg kritisch over zowel jezelf en anderen, kieskeurig, oordelend, perfectionistisch, mening over alles, corrigerend, ongeduldig, nooit tevreden met iets tenzij het gedaan is volgens je voorschriften, moralizerend, uitbranders gevend, kwetsend en verontwaardigd kwaad.
niveau 7: sterk dogmatisch, gelijkhebberig, intolerant, inflexibel, handelen in absoluten, erg hard in oordelen, rationaliseren van eigen acties.
niveau 8: obsessief over imperfectie en het verkeerd doen van anderen, vervallen in tegenstrijdige acties, hypocriet.
niveau 9: veroordelend tegenover anderen, straffend en wreed, zware depressies, zenuwinzinkingen en zelfmoordpogingen.
Enen proberen hun kwaadheid en instinctuele energie te beheersen of te onderdrukken. Ze voelen dat ze zichzelf moeten beheersen, en te allen tijde hun instinctuele impulsen en kwade gevoelens in het bijzonder. Ze zouden deze energieën willen sturen volgens de dictaten van hun sterk ontwikkelde innerlijke criticus (superego), de bron van hun aanmerkingen op zichzelf en anderen.
niveau 1: diep onzelfzuchtig, nederig en altruïstisch, onconditionele liefde.
niveau 2: empatisch, compassie hebbend, meelevend, bezorgd zijn om de behoeften van anderen, attent, warm van hart, vergevend en oprecht.
niveau 3: bemoedigend en waarderend, in staat om het goede in anderen te zien, dienstbaar, koesterend en genereus.
niveau 4: overdreven vriendelijk, emotioneel open, vol van goede intenties, vleierij, met liefde als hoogste waarde.
niveau 5: overdreven intiem en opdringerig, blijven hangen, bemoeien, willen dat anderen van hen afhankelijk zijn, geven maar iets terug verwachten, dubbele boodschappen, insluitend en bezitterig, wederzijdse afhankelijkheid, zichzelf uitputtend voor iedereen, behoeften creërend om zelf te vervullen.
niveau 6: gewichtig doend en zelfvoldaan, voelen dat je onmisbaar bent, inspanningen voor anderen overwaarderen, hypochondrie, martelaar, dominerend, neerbuigend, verwaand.
niveau 7: manipulatief, uit op eigenbelang, schuldgevoel aanpratend, ondermijnen en kleineren, extreem zelfbedriegend.
niveau 8: dominerend en dwingend.
niveau 9: als slachtoffer verontschuldigen en rationalizeren, chronische gezondheidsproblemen.
Tweeën proberen hun schaamte te beheersen door andere mensen zover te krijgen dat ze hen aardig vinden en ze als goede mensen te beschouwen. Ze willen zichzelf ook overtuigen dat ze goede, liefhebbende mensen zijn, door te concentreren op hun positieve gevoelens voor anderen terwijl ze hun negatieve gevoelens onderdrukken (zoals kwaadheid en wrok omdat ze niet genoeg gewaardeerd worden). Zo lang als Tweeën positieve emotionele reacties van anderen kunnen krijgen, voelen ze zich gewenst en zijn ze in staat hun gevoelens van schaamte te beheersen.
niveau 1: zelf-accepterend, innerlijk geleid, authentiek, bescheiden en welwillend, zelfspot, mild en weldoend.
niveau 2: zelfverzekerd, energiek, competent, hoge zelfachting, aanpassend, begeerlijk, charmant en gracieus.
niveau 3: ambitieus om jezelf te verbeteren, voortreffelijk, een menselijk ideaal, culturele kwaliteiten belichamend, effectief en motiverend.
niveau 4: bezorgd over je handelingen, werk goed doen, doelen bereiken bepaalt je eigenwaarde, bang voor falen, vergelijkend in je zoektocht naar status en succes, investerend in exclusiviteit en de beste zijn.
niveau 5: imago bewust, erg bezorgd over hoe je gezien wordt, pragmatisch en efficiënt, bestudeerd, problemen met intimiteit, geloofwaardigheid en onechtheid.
niveau 6: indrukmakend door superioriteit, zelfpromotie, narcistisch, exhibitionistisch en verleidelijk, arrogantie en minachting.
niveau 7: bang voor falen en vernedering, uitbuitend en opportunistisch, handhaven van de illusie van superioriteit.
niveau 8: geniepig, bedriegend, fouten en overtredingen maskerend, onbetrouwbaar, kwaadwillend en jaloers.
niveau 9: wraakzuchtig, meedogenloos, obsessief vernietigen van herinneringen aan tekortkomingen en falen, narcistisch.
Drieën proberen hun schaamte te ontkennen en zijn potentieel het minst in contact met onderliggende gevoelens van inadequaat zijn. Drieën leren om te gaan met schaamte door te proberen zo te worden zoals ze denken dat een waardevol en succesvol persoon is. Zo leren Drieën goed te presteren, acceptabel te zijn, zelfs voortreffelijk en zijn ze vaak aanhoudend gedreven in hun jacht op succes als een manier om gevoelens van schaamte en angsten voor falen op een afstand te houden.
niveau 1: diepgaand creatief, uitdrukkend, geïnspireerd, zelfvernieuwend en regenererend, zelfcreatief.
niveau 2: zelfgewaar, introspectief, op zoek naar jezelf, bewust van gevoelens en innerlijke impulsen, gevoelig en intuïtief, mild, tactvol en meelevend.
niveau 3: bijzonder persoonlijk, individueel, trouw aan jezelf, zelfonthullend, emotioneel oprecht, humaan, serieus en grappig, kwetsbaar en emotioneel sterk.
niveau 4: artistiek, romantisch, je creëert een mooie, esthetische omgeving om persoonlijke gevoelens te cultiveren en vast te houden, fantasierijk, gepassioneerd gevoelsmatig en veel voorstellingsvermogen.
niveau 5: introvert, humeurig en hypergevoelig, verlegen en bewust van jezelf, niet spontaan, teruggetrokken om je zelfbeeld te beschermen.
niveau 6: melancholische dromer, hooghartig, decadent, sensueel, levend in een fantasiewereld, zelfmedelijden en afgunst, ongebreidelde bevrediging van verlangens.
niveau 7: geremd, kwaad op jezelf, depressief en vervreemd van jezelf en anderen, emotioneel geblokkeerd en beschaamd over jezelf.
niveau 8: zelfverachting, zelfverwijten, zelfhaat en morbide gedachten.
niveau 9: wanhopig, zelfdestructief, emotionele instorting, depressief.
Vieren proberen hun schaamte te beheersen door te concentreren op hoe uniek en speciaal hun specifieke talenten, gevoelens en persoonlijke karakteristieken zijn. Vieren halen hun individualiteit en creativiteit naar voren als een manier om met schaamtevolle gevoelens om te gaan, hoewel Vieren het type zijn dat het meest waarschijnlijk is te bezwijken voor gevoelens van inadequaat zijn. Vieren hanteren hun schaamte ook door een rijk, romantisch fantasieleven te cultiveren, waarin ze zich niet bezig hoeven houden met wat ook in hun leven vaal en oninteressant schijnt voor hen.
niveau 1: visionair, breed en diepgaand je wereld begrijpend en pionier.
niveau 2: observerend, opmerkzaam, mentaal alert, nieuwsgierig en voorspellend.
niveau 3: geprikkeld door kennis, expert, innovatief en inventief, onafhankelijk, eigenaardig en grillig.
niveau 4: conceptualizerend, studieus, technisch gespecialiseerd, intellectueel en aanvaarde processen in twijfel trekkend.
niveau 5: afstandelijk, gefascineerd door onconventionele onderwerpen, afgezonderd van de praktische wereld en toch overgevoelig en intens.
niveau 6: tegendraads, provocerend, kwetsend, cynisch en twistziek.
niveau 7: afgezonderd, geïsoleerd, excentriek, nihilistisch, onstabiel en bang voor sociale bindingen.
niveau 8: geobsedeerd door je bedreigende ideeën, ijlend en vat van fobieën.
niveau 9: je zoekt vergetelheid, zou zelfmoord kunnen plegen, psychotische breuk met de realiteit, ontspoord, explosief zelfdestructief met schizofrene ondertonen.
Vijven hebben angst over de buitenwereld en hun vermogen daarmee om te gaan. Bijgevolg gaan ze om met hun angst door terug te trekken van de wereld. Vijven worden gesloten, geïsoleerde eenlingen die hun hoofd gebruiken om door te dringen in het wezen van de wereld. Vijven hopen dat uiteindelijk, als ze de realiteit op hun eigen voorwaarden begrijpen, ze in staat zullen zijn zich bij de wereld te voegen en erin deel te nemen, maar ze voelen nooit dat ze genoeg weten om dat met volledig zelfvertrouwen te doen. In plaats daarvan houden ze zich bezig met toenemend complexe innerlijke werelden.
niveau 1: zelfbevestigend, vertrouwt jezelf en anderen, onafhankelijk, geloof in jezelf, moedig, positief denker, leider en rijke zelfexpressie.
niveau 2: aansprekend en aanspreekbaar, beminnelijk, lief en hartelijk, vertrouwend en vertrouwelijk, allianties vormend.
niveau 3: toegewijd aan individuen waar je in gelooft, verantwoordelijk, betrouwbaar, vertrouwenswaardig, hardwerkend, doorzettend, opofferend, strevend naar stabiliteit en veiligheid.
niveau 4: investerend in veiligheid en stabiliteit, ordenend en structurerend, zekerheid en continuïteit, problemen anticiperend.
niveau 5: passief-agressief, vermijdend, besluiteloos, voorzichtig, talmend, ambivalent, reactief, nerveus, negatief, tegenstrijdige boodschappen, interne verwarring, onvoorspelbaar gedrag.
niveau 6: sarcastisch en vijandig, hard tegenover buitenstaanders, reactief en defensief, uitkijkend naar bedreigingen, autoritair en erg wantrouwend.
niveau 7: paniekerig, wispelturig, minderwaardigheidsgevoel, weerloos, verdeeldheid veroorzakend en kleinerend.
niveau 8: irrationeel, fanatiek en gewelddadig.
niveau 9: hysterisch, zelfdestructief, suïcidaal, zelfvernederend.
Zessen zijn het meest angstige type, en het minst in contact met hun eigen besef van innerlijk weten en zelfvertrouwen. Anders dan Vijven, hebben zessen moeite met het vertrouwen op hun eigen verstand, zo dat ze constant buiten zichzelf zoeken naar iets wat hen zeker van zichzelf kan maken. Ze kunnen zich wenden tot filosofieën, geloven, relaties, banen, spaargeld, autoriteiten, of iedere combinatie van deze. Maar hoeveel veiligheidsstructuren ze ook creëren, Zessen blijven zich twijfelend en angstig voelen. Ze kunnen zelfs gaan twijfelen aan precies die mensen en geloven waar ze zich voor geruststeling toe gewend hebben. Zessen kunnen ook reageren op hun angst door zich er impulsief mee te confronteren; hun angst trotserend met het doel er vrij van te worden.
niveau 1: assimileert ervaringen diepgaand, dankbaar en appreciërend, blij en extatisch.
niveau 2: ontvankelijk, gestimuleerd, enthousiast, extrovert, levendig, opgewekt, gretig, spontaan, veerkrachtig en vrolijk.
niveau 3: begaafde presteerder, multi-getalenteerd, praktisch, productief met kruisbestuivende interessegebieden.
niveau 4: rusteloos, avontuurlijk, minder geconcentreerd, variatie, fijnproever, financiële uitdagingen en constant zoekend naar nieuwe ervaringen.
niveau 5: hyperactief, niet in staat nee te zeggen tegen jezelf, continue actief, ongeremd, flamboyant overdrijvend, bang om verveeld te zijn, permanent in beweging maar zonder uitwerking ervan.
niveau 6: overmatig, egocentrisch, materialistisch, begerig, veeleisend, opdringerig, onbevredigd, verslavend, gehard en ongevoelig.
niveau 7: wanhopig om je nervositeit te onderdrukken, impulsief en infantiel, verloederd, verdorven, losgeslagen escapist, aanvallend en beledigend.
niveau 8: op de vlucht voor jezelf, impulsief, onbeheersd, grillige stemmingswisselingen en compulsieve manies.
niveau 9: claustrofobisch, depressief en wanhopig, zelfdestructieve overdoses, impulsieve zelfmoord.
Zevens hebben angst voor hun innerlijke wereld. Er zijn gevoelens van pijn, verlies, ontbering, en algemene angst waar Zevens het liefst zoveel mogelijk vrij van willen zijn. Om om te gaan met deze gevoelens, houden Zevens hun hoofden bezet met opwindende mogelijkheden en opties; zo lang als ze iets stimulerends hebben om naar uit te zien, voelen Zevens dat ze hun aandacht af kunnen leiden van hun angsten. In de meeste gevallen stoppen Zevens niet bij het slechts denken over deze opties, trouwens. Zoveel mogelijk proberen ze zoveel van hun opties te realiseren als ze maar kunnen. Zo kunnen Zevens in beweging blijven, de ene ervaring na de andere najagend, en zichzelf vermaakt en bezig houdend met hun vele ideeën en activiteiten.
niveau 1: zelfbeheerst en grootmoedig, genadig en verdraagzaam, moedig tot zelfs historische grootsheid.
niveau 2: assertief, zelfverzekerd, sterk, vindingrijk en gepassioneerde innerlijke drang.
niveau 3: beslist, gezaghebbend en leidend, beschermend en eerbaar.
niveau 4: zelfvoorzienend, financieel onafhankelijk, ondernemend, pragmatisch, ruwe individualist, hardwerkend terwijl je je eigen emotionele behoeften ontkent.
niveau 5: dominant, opscheppend, openhartig, trots en egocentrisch.
iveau 6: intimiderend, confronterend, agressief, conflictueus en bedreigend.
niveau 7: dictatoriaal, overloper, oplichter, ongevoelig, immoreel en potentieel gewelddadig.
niveau 8: megalomanie, almachtig voelen, onkwetsbaar, roekeloos en jezelf overbelastend.
niveau 9: wraakzuchtig, barbaars, moordzuchtig.
Achten uiten direct hun kwaadheid en instinctuele energieën. Wanneer Achten kwaadheid in zich voelen opbouwen, reageren ze onmiddellijk op de een of andere fysieke manier, hun stem verheffend, krachtiger bewegend. Anderen kunnen duidelijk zien dat Achten kwaad zijn, omdat ze zichzelf toestemming geven hun kwaadheid fysiek uit te drukken.
niveau 1: kalm en beheerst, autonoom, grote gelijkmoedigheid, intens, volledig verbonden met jezelf en anderen.
niveau 2: diep ontvankelijk, accepterend, zeker, emotioneel stabiel, sereen, jezelf en anderen vertrouwend, onschuldig, geduldig, pretentieloos, goedhartig en oprecht aardig.
niveau 3: optimistisch, geruststellend, steunend, kalmerend, goed bemiddelaar, banden smedend en communicator.
niveau 4: bang voor conflicten, wegcijferend en inschikkelijk, je zegt ja tegen dingen die je niet echt wilt doen, je vervalt in conventionele rollen en verwachtingen en gebruikt standaard uitdrukkingen om niet door anderen geraakt te worden.
niveau 5: actief maar niet betrokken, niet nadenkend, onoplettend, onverschillig, vaag denkend, onbewust, emotioneel lui en onverschillig.
niveau 6: vrede tot elke prijs, koppig, fatalistisch en berustend.
niveau 7: verdringend, onontwikkeld, incapabel, halsstarrig, jezelf dissociërend van alle conflicten, onachtzaam en gevaarlijk naar anderen toe.
niveau 8: je dissocieert zoveel dat je uiteindelijk niet meer kan functioneren, verdoofd en gedepersonaliseerd.
niveau 9: gedesoriënteerd en catatonisch.
Negens ontkennen hun kwaadheid en instinctuele energieën, alsof ze willen zeggen: "Ik kwaad? Ik ben niet iemand die kwaad wordt". Negens zijn het type dat het minst in contact staan met hun kwaadheid en instinctuele energieën, zich vaak door deze bedreigd voelend. Natuurlijk worden Negens kwaad net zoals ieder ander, maar ze proberen uit hun meer duistere gevoelens te blijven door te concentreren op idealisaties van hun relaties en hun wereld.