verlangens en verwachtingen, faalangst en zelfbeeld

• 2012.XI.01
• © Lichaam en Geest
• 1

Verlangens zijn de bron van gevoelens. Verlangens ontstaan vanuit een streven naar het ontdekken van de andere persoon als een verzameling van aspecten. Elk aspect heeft zijn aantrekkingskracht, en enkel de aspecten met een grote aantrekkingskracht zullen een verlangen vormen. Het willen doorgronden van het bestaan of ontstaan van een aspect, en van daaruit het willen bezitten, is ons streefdoel wanneer we iets verlangen. Want is elk verlangen niet een streven naar het bezitten van het geviseerde aspect, ook al is het maar voor even? Daarom kan een verlangen zo snel uitgeblust geraken, omdat het blijkbaar een overschatting was van de aantrekkingskracht van het aspect, en dus het bezit ervan emotioneel toch niet echt waardevol is. Of misschien waren de verwachtingen van het verlangen te groot, want een verlangen met verwachtingen wordt ondraagbaar wanneer die verwachtingen niet ingewilligd worden. Vandaar mijn twee grote vragen betreffende verlangens en verwachtingen.

Kunnen we anticiperen op een eventuele ontgoocheling, met name dat het verlangen een overschatting was?
Er zijn verschillende manieren om een ontgoocheling uit te lokken, maar ze vertrekken altijd vanuit een zekere faalangst. Het streven naar het verwezenlijken van een verlangen kan leiden tot een afwijzing van het geviseerde aspect, meer zelfs, tot een aversie (het plots en onweerstaanbaar veranderen van gevoelens, volledig het tegenovergestelde van wat voordien verlangd werd) door een plotse verandering in het verlangen zelf, buiten de controle van de persoon zelf. Het originele verlangen wordt een verwensing omdat we de confrontatie met het aspect niet aankunnen.

Als voorbeeld neem ik de man die zelfbeschreven zodanig verliefd is op een dame, dat hij, wanneer zij hem verlaat, zijn liefde in haat omsmelt. Liefde en haat zijn de dichtste gevoelens die zich heel vlug tot aversie laten verleiden, en die de humane dualiteit nogmaals benadrukken. De man heeft gefaald, want het verwezenlijken van zijn verlangen (bij die dame blijven) werd abrupt afgebroken, maar liever dan toe te geven, beroept hij zich op aversie. Niet alleen was trouwens zijn verlangen een overschatting, maar was ook zijn gedrag niet gericht naar het verwezenlijken van dat verlangen.

Het anticiperen op de ontgoocheling of de overschatting is dan ook eenvoudig. Een opgekrikt zelfbeeld en zelfvertrouwen resulteren in een zekere controle van de verlangens. Je kent je eigen grenzen, en je weet waar je die kunt leggen. Het doorgronden van jezelf is een proces dat veel aandacht vraagt, en is een fundamenteel aspect dat veel mensen te lang genegeerd hebben. Want juist dit aspect heeft de grootste aantrekkingskracht en wekt dus het meeste verlangen op. Niemand wil iemand leren kennen die zich in zichzelf terugtrekt. Openheid en vertrouwen zijn juist de sleutelwoorden in een hedendaagse relatie en zijn dus belangrijke aspecten. Natuurlijk moet je je zodanig leren kennen dat je weet in welke richting je je aspecten wil en kan leggen. Te hoog grijpen is ook niet altijd goed, alhoewel; beter te hoog dan te laag. Maar dan kom ik bij mijn tweede punt.

Bestaan verlangens zonder verwachtingen, en wat mag men dan nog verwachten?
Het valt nog heel zelden te bewonderen dat mensen iets verlangen zonder iets te verwachten. Het is absoluut normaal dat beide aan elkaar gekoppeld worden, maar het is beter voor de gemoedsrust dat ze toch gescheiden gehouden worden. Als er bij elk verlangen een verwachting hoort, dan is het onvermijdelijk dat de persoon in kwestie ooit wel eens gekwetst zal worden omdat de verwachtingen niet ingewilligd worden. Vandaar dat het een streven van elke mens moet zijn om te kunnen verlangen zonder te verwachten, en zo een zekere rust te vinden. Want zonder verwachtingen bestaat er geen faalangst, bestaat er geen jaloezie (daar ga ik verder op in), bestaat er geen verlies en bestaat er geen ontgoocheling.

Onvoorwaardelijke liefde is een stilzwijgen van verlangens. Als we iemand zeggen dat we van die persoon houden, verwachten we dan niet altijd dat de ander hetzelfde antwoordt? Dat stiekeme verlangen dat altijd terugkeert. Hoe groot zou de ontgoocheling zijn wanneer we niet het antwoord krijgen dat we verwachtten? En wanneer we dat zeggen, en er valt een stilte (een zogenaamde pijnlijke stilte), vrezen we dan niet altijd dat het antwoord een ontgoocheling zal zijn? Bespaar jezelf die onzekerheid, die frustratie, die spanning. Als je zelf overtuigd bent dat je van die ander houdt, omdat je weet dat je die persoon altijd gerespecteerd en behandeld hebt volgens je gevoelens, dan hoef je geen repliek op je pas geuite gevoelens. Je weet dat het zo is, je hebt er alle vertrouwen in, want je vertrouwt op jezelf en op je kennis van de aspecten van de ander. Als je vreest dat de ander niet zal antwoorden, dan vertrouw je niet in de ander door jezelf en moet je je zelfkennis opnieuw onder de loep nemen. Als je niet zeker bent van de echtheid van de ander zijn gevoelens, dan, ofwel vertrouw je niet op jezelf (als je niet vertrouwt op jezelf, hoe kan je dan jezelf graag zien, laat staan een ander liefhebben?), ofwel heb je de aspecten van de ander totaal verkeerd ingeschat, ofwel besef je de waarde van je pas geformuleerde woorden niet. Het weglaten van verwachtingen is dus opnieuw gebaseerd op een grondige zelfkennis.

Wanneer we echter geen verwachtingen hebben, zal de ander zich niet ingesloten voelen. Want tenslotte leef je niet voor de ander. Je moet ook kunnen genieten van wat jij, en misschien niet de ander, graag hebt. Bij gewone verlangens, gebaseerd op het wederzijds verdiende vertrouwen dat de ander wel degelijk voor je voelt wat je denkt dat hij voelt, is er geen jaloersheid nodig, want de aspecten zijn veroverd en ondoordringbaar verklaard. Daarom stel ik dat jaloersheid een nadelig gevolg is van het teveel verwachten dat de verlangens gerealiseerd zouden worden, gebaseerd op faalangst die gefundeerd wordt door een gebrek aan wederzijds vertrouwen. Veel gebeurtenissen zijn dan ook een gevolg van niet geformuleerde verwachtingen. Iemand is kwaad omdat hij ontslagen werd, maar ging wel elke dag tegen zijn goesting naar zijn werk. Zijn gedrag verraadde zijn verwachtingen: hij wilde daar niet meer werken, maar kon zichzelf niet ontslaan. En omgekeerd: verwachtingen verraden zichzelf vaker in het gedrag. Je wilt slagen voor je examen, dus ben je zenuwachtig.

Verlangens zonder verwachtingen bestaan zeker, maar zijn heel zelden terug te vinden in onze maatschappij. Jammer genoeg leidt dit vaker tot botsingen met algemeen aanvaarde normen in deze wereld. Maar het leidt ook naar het diepste innerlijke geluk, en daar streven we tenslotte nog altijd naar. Streven, verlangen, maar verwacht niks van iemand. Enkel van jezelf, en dat kan je jezelf toelaten, want je vertrouwt volledig in jezelf. Want je bent het waard. Wat niet wil zeggen dat je niemand anders vertrouwt. Maar toch, na alles (be)leef je toch elk moment met jezelf, en enkel met jezelf. Dus leg je enkel verantwoording af aan jezelf, vanuit je zelfbeeld en zelfvertrouwen.

Het is primordiaal te leren hoe het is om gevoelens en verlangens te hebben zonder daar noodzakelijkerwijze verwachtingen aan toe te voegen. Verwachtingen leiden tot anticipaties, kopzorgen, ontgoochelingen, foute communicatie, jaloezie, het twijfelen aan jezelf, verlies van vertrouwen in de ander, kortom, een degradatie van jezelf en je zelfbeeld. En dat willen we toch niet? Zoals Socrates zei: ken jezelf. Succes ermee!